سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور

به گزارش خبرنگار پیام طبیعت، چهارمحال و بختیاری با گستره‌ای برابر با ۱۶ هزار و ۴۲۱ کیلومتر مربع، از جمله بخش‌های کوهستانی فلات مرکزی ایران به شمار می‌رود که در بخش مرکزی رشته‌کوه‌های زاگرس واقع شده است؛ این استان با دارا بودن ۳۲۸ هزار هکتار عرصه جنگلی به عنوان سرزمین بزرگ بلوط شناخته می‌شود.

پوشش عمده جنگل‌های سرسبز زاگرس در غرب و جنوب چهارمحال و بختیاری که از کوه‌های منطقه بازفت به سمت کوه‌های فلارد کشیده شده و به عنوان ارزشمندترین نقاط طبیعی این استان به شمار می‌رود از بلوط ایرانی است به طوری که این استان نیمی از جنگل‌های بلوط مناطق غربی کشور را شامل می‌شود.

۲ دهه اخیر قهر طبیعت مانند بروز سیلاب، آتش‌سوزی، رانش‌زمین و در نهایت خشکسالی‌های پی در پی موجب فشار بیش از حد به جنگل‌های بلوط شده است.

آفت جوانه‌خوار بلوط از گروه آفت‌های برگ خوار و بومی جنگل‌های بلوط به شمار می‌رود و از دهه ۵۰ در کردستان شناسایی و سپس در کهگیلویه و بویراحمد و تا به امروز که می‌شود گفت کل جنگل‌های زاگرس آلوده به این آفت هستند؛ براساس آمارها در زمان حاضر بیش از ۳۵ هزار هکتار از جنگل‌های بلوط چهارمحال و بختیاری آلوده به آفت جوانه خوار هستند و هرسال با پیشروی در نقاط مختلف موجب بروز خسارت‌های قابل توجهی در جنگل‌های بلوط این استان شده و بخشی از درختان بلوطی که روزگاری سرسبز و به وسعت تمام رشته کوه‌های زاگرس بودند امروز خشک و بی‌حال شده و در یک کلام این جنگل‌ها امروز روزگار خوشی ندارند.

امروز جنگل‌های بلوط تمام شهرستان‌های جنگلی چهارمحال و بختیاری از جمله شهرستان‌های لردگان بخش رودشت، فلارد بخش پشتکوه منطقه پروز، خانمیرزا، کیار منطقه مشایخ، اردل منطقه لندی و کوهرنگ منطقه سرآقاسید به آفت جوانه خوار بلوط آلوده هستند.

آفت پروانه جوانه خوار بلوط تهدیدی جدی برای جنگل‌های بلوط چهارمحال و بختیاری

حدود پنج میلیون هکتار از وسعت کشور را جنگل‌های زاگرس تشکیل می‌دهد که ساکنان زیادی از شمال غرب تا جنوب غرب کشور در حاشیه این اراضی زندگی می‌کنند و معیشت آنها وابسته به جنگل و منابع طبیعی است و با روش‌های سنتی از جمله دامداری و زراعت از این موهبت الهی استفاده می‌کنند.

رییس مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی چهارمحال و بختیاری می‌گوید: حشرات به عنوان” فون” و گیاهان به عنوان “فلور” منطقه جنگلی به عنوان ساکنان اصلی یک اکوسیستم و جنگل هستند که فون(حشره) و فلور به هم وابسته است و با حذف هر کدام از آنها تعادل بر هم خورده و این امر باعث افزایش آفات و بیماری در اراضی جنگلی می‌شود.

حسن جهانبازیافزود: آفت پروانه جوانه‌خوار بلوط تهدید جدی برای این جنگل‌ها است و امروز کانون‌های مختلفی از جنگل‌ها و مناطق جنگلی حتی منطقه دیناران که دوردست ترین منطقه در این استان را درگیر کرده است.

آفت جوانه خوار بلوط؛ آفتی تک نسلی

آفت جوانه‌خوار بلوط در چهارمحال و بختیاری یکی از مهمترین علت‌های تخریب گونه‌های جنگلی به شمار می‌رود؛ این آفت در حاشیه رودخانه‌ها و جاهایی که رطوبت زیاد است دیده می‌شود به نحوی که در فصل بهار در منطقه مشایخ از توابع شهرستان اردل در حاشیه رودخانه‌ها نمود بیشتری دارد.

آفت جوانه‌خوار بلوط از ۱۵ اسفند از تخم تفریغ و در مرحله لاروی همزمان با متورم شدن جوانه درختان وارد جوانه شده و از آن‌ها تغذیه می‌کند و به این صورت موجب خشکیدگی جوانه‌های این گونه درختی شده و در صورت طغیان درختان را عاری از برگ می‌کند.

همزمان با باز شدن جوانه‌ها و برگ‌ها لاروهای آفت جوانه‌خوار بلوط نیز رشد کرده و در این مرحله آفت شروع به تغذیه از برگ‌ها می‌کند در این مرحله درختان خشک می‌شوند به نحوی که وقتی کسی وارد عرصه‌ای که این آفت وجود دارد می‌شود به راحتی متوجه درختان عاری از برگ و خشکیدگی درختان و به تعبیری خسارت این آفت می‌شود.

کارشناس حفاظت و حمایت اداره کل منابع طبیعی چهارمحال و بختیاری می‌گوید: تنیدن تار روی درختان بلوط از جمله ویژگی‌های لاروهای این آفت است که موجب جلوگیری از فوتوسنتز درختان می‌شود و همچنین به کمک تارهای تنیده شده به درخت دیگری منتقل می‌شوند.

سید احمد موسوی افزود : لاروهای آفت جوانه خوار بلوط تا میانه‌های اردیبهشت ماه از برگ درختان تغذیه و تبدیل به پروانه می‌شوند و تا سال بعد اثری از آن‌ها نیست و زمستان را به صورت تخم می‌گذرانند و به دلیل اینکه تنها یک بار در سال خود را نشان می‌دهد به آفتی تک نسلی معروف هستند.

از نظر کارشناس حفاظت و حمایت اداره کل منابع طبیعی چهارمحال و بختیاری وقتی درختان بلوط به علت ابتلا به آفت جوانه خوار عاری از برگ می‌شوند که بعد از گذشت زمان کوتاهی برگ در می‌آورند اما قدرت زادآوری آن‌ها از بین می‌رود و انرژی که باید صرف تولید میوه و بذر شود برای روئیدن دوباره برگ صرف می‌شود.

مبارزه با آفت جوانه خوار بلوط با محلول پاشی غیرشیمیایی

شرایط اقلیمی منطقه خشک و نیمه خشک و بهره‌برداری بی‌رویه و غلط از عرصه‌های منابع طبیعی باعث شده تعادل بیولوژیکی و اکولوژیکی جنگل‌های استان برهم بخورد به همین دلیل امروز شاهد طغیان یک سری آفت‌ها و بیماری‌هایی هستیم که شاید تا چند سال قبل و وقتی تعادل اکولوژیکی وجود داشت بعنوان بیماری به شمار نمی‌رفتند.

با توجه به اینکه جنگل‌ها بعنوان یک اکوسیستم طبیعی به شمار می‌روند و استفاده از هرگونه سمی منجر به از بین بردن موجودات زنده دیگری که در جنگل حضور دارند می‌شود براین اساس برای مقابله با آفت جوانه‌خوار بلوط از شیوه محلول پاشی با ترکیبات بیولوژیکی که بیشتر باکتریایی، گیاهی و بی خطر است استفاده می‌شود.

از نظر کارشناس حفاظت و حمایت اداره کل منابع طبیعی چهارمحال و بختیاری تنها راه مقابله طبیعی با آفت جوانه خوار بلوط در جمعیت زیاد را بارش‌های زمستانه آن هم به صورت برف است درحالی که امروز استان با تغییر الگوی بارشی روبرو است و در عمل این کار امکان پذیر نیست.

به اعتقاد موسوی همچنین می‌توان برای مبارزه و ریشه کن کردن سریع کانون‌های آلوده به آفت جوانه خوار بلوط از سم استفاده کرد اما باید مراقب بود چرا که با این روش مرگ صدها گونه از حشره‌ها از جمله کفش‌دوزک‌ها، زنبورها، سوسک‌ها، ملخ‌ها، پرندگان و خزندگان موجود در جنگل رقم می‌خورد.

موسوی ادامه می‌دهد: یکی از روش‌های کنترلی بیولوژیک بعنوان روشی معمول در مقابله با آفت‌ها استفاده از روش باکتری بی تی است که از خاک جدا می‌شود و فقط روی لارو آفت تاثیر می‌گذارد و هیچ تاثیری بر روی سایر گونه‌ها و جانوران ندارد.

به گفته موسوی این باکتری در کارخانه‌ها به تولید انبوه می‌رسد و بعد از مخلوط کردن با آب به صورت محلول پاشی هر سال در فصل بهار روی درختان پاشیده و جمعیت زیادی از کانون‌های آلوده به این صورت کنترل می‌شود.

به بیان این کارشناس حفاظت و حمایت منابع طبیعی از سال ۹۳ عملیات محلول پاشی درختان بلوط مبتلا به آفت جوانه خوار آغاز و بیشترین مبارزه در شهرستان‌های کیار و لردگان انجام گرفت به نحوی که تاکنون ۲۰ تا ۳۰ درصد از کانون‌های آلوده محلول پاشی شده‌اند.

او یادآور می‌شود: سال گذشته یک هزار و ۱۰۰ هکتار از جنگل‌های بلوط چهارمحال و بختیاری برای مقابله با آفت جوانه خوار بلوط محلول پاشی شده‌اند.

اما از نظر این کارشناس استفاده از روش محلول پاشی معایبی نیز به دنبال دارد از جمله اینکه به دلیل شرایط خاص توپوگرافی استان چهارمحال و بختیاری و وجود ارتفاعات بلند و سخت گذر امکان پوشش دهی همه مناطق وجود ندارد به همین دلیل تلاش می‌شود کانون‌های آلوده به این آفت محدود شوند.

او به این نکته نیز اشاره می‌کند: برای سمپاشی درختان بلوط در ارتفاعات بلند و صعب العبور به سمپاشی هوایی نیاز است که این کار نیز بسیار هزینه بر و نیازمند امکانات خاص است که در استان وجود ندارد.

تیر خلاص آفت‌های ثانویه به درختان بلوط

هر چند همه حشره‌ها خسارت‌زا نیستند و حتی برخی از آن‌ها به عنوان حشره‌های مفید باعث گرده‌افشانی، زادآوری درختان و برای اکوسیستم مفید تلقی می‌شوند اما برخی از آن‌ها از جمله آفت‌های چوب‌خوار، برگ‌خوار و مکنده بعنوان آفت‌های ثانویه خطرآفرین هستند.

به گفته کارشناس حفاظت و حمایت اداره کل منابع طبیعی چهارمحال و بختیاری، وقتی طی چند سال متوالی آفت جوانه‌خوار بلوط به این درختان آسیب وارد کند این درختان هر سال ضعیف‌تر شده و شرایط برای ورود سایر عوامل خسارت‌زا از جمله بیماری‌ها و آفت‌های دیگر که بعنوان آفت‌های ثانویه به شمار می‌روند مساعدتر می‌شود.

از نظر موسوی هجوم آفت‌های ثانویه به درختان رنجور بلوط به نوعی تیرخلاصی است که اگر به این درختان وارد شود آن‌ها را به طور کامل خشک و از بین می‌برند.

او ادامه می‌دهد: سوسک چوب‌خوار و پوست خوار از جمله آفت‌های ثانویه‌ای هستند که با تشخیص بوی مرگ ساطع شده از درختان بیمار و ضعیف بلوط به سمت آن‌ها پرواز می‌کنند و با تخم‌گذاری وارد آوندهای چوبی درختان می‌شوند که در این صورت کار بسیار سخت می‌شود.

به اعتقاد موسوی هرچند آفت‌های ثانویه در چهارمحال و بختیاری در زمان حاضر به صورت تک پایه‌ای و در جمعیت نرمال قرار دارند اما با توجه به اینکه این آفت‌های ثانویه از جمله آفت‌های سوسک چوبخوار از درون درخت نفوذ می‌کنند به چشم دیده نمی‌شود و این احتمال می‌رود درختان بلوطی که سال‌ها در منطقه زاگرس استوار و پابرجا بوده‌اند خیلی آرام و بی‌صدا سقوط کنند.

درختان بلوط خشک شده در معرض تهدید قاچاقچیان

در بخشی از این گزارش به این نکته اشاره شد درختان بلوطی که به آفت جوانه‌خوار مبتلا می‌شوند بی‌برگ شده و بعد از مدتی برگ درختان دوباره می‌روید اما این درختان در این فاصله زمانی از دست برخی افراد سودجود درامان نیستند و این افراد به بهانه خشک شدن اقدام به قطع درختان می‌کنند.

کارشناس حفاظت و حمایت اداره کل منابع طبیعی چهارمحال و بختیاری در این خصوص می‌گوید: هر چند جوامع محلی با دانش بومی توجیهه هستند و می‌دانند این درختان با پشت سرگذاشتن سیکل زندگی آفت دوباره برگ درمی‌آورند و اجازه قطع درخت را به سودجویان نمی‌دهند اما باز هم درختان بلوط بیمار از دست قاچق‌چیان در امان نیستند.

او معتقد است: تاکنون برای مقابله با افت جوانه‌خوار بلوط به اندازه کافی تحقیق انجام نشده در همین ارتباط مجموعه منابع طبیعی با همکاری بنیاد نخبگان در تلاش برای انجام انجام یک طرح تحقیقاتی جامع برای مقابله با این آفت است چرا که باید به سمتی حرکت کرد تا با الگو گرفتن از طبیعت بتوان این آفت را مهار کرد.

به اعتقاد رییس مرکز تحقیقات، منابع طبیعی و کشاورزی چهارمحال و بختیاری با وجود اقداماتی که از سوی اداره‌های کل محیط زیست و منابع طبیعی انجام شده است، اما به نظر می‌رسد با این مقدار اعتبار و بضاعت شاید نتوان از شیوع این آفت جلوگیری کرد.

جهانبازی گفت: در همین ارتباط به دستور استاندار چهارمحال و بختیاری و با همراهی مدیران کل منابع طبیعی و آبخیزداری و مدیرت بحران، ضرورت مقابله همزمان با افت پروانه جوانه خوار بلوط در حوزه زاگرس به سازمان جنگل‌ها اعلام شد.

وی تاکید کرد: اما آنچه باید برای کنترل آفت پروانه جوانه‌خوار بلوط در استان انجام شود این است که یک کار بنیادی در زمینه شناخت این آفت و دستیابی به روش‌های کنترل تلفیقی با شناسایی دشمنان طبیعی از سوی دانشگاه‌ها و مراکز تحیقیاتی انجام شود.

جهانبازی بر ضرورت حمایت مالی از اجرای طرح‌های تحقیقاتی برای کنترل افت پروانه جوانه‌خوار بلوط تاکید کرد.

تلاش می‌شود با شناسایی کامل آفت‌ها و استفاده از روش‌های بیولوژیک به مقابله با این آفت برسیم چون این نوع آفت‌های برگ خوار کمپلکسی از آفت‌ها هستند که تاکنون جمعیت محدودی از آن‌ها شناسایی و بسیاری از آن‌ها نوپدید و نوظهور هستند که باید شناسایی و سیکل، روش زندگی و عوامل کنترل کننده طبیعی آن‌ها در جنگل شناسایی شود.

اکوسیستم جنگل‌های هزار ساله بلوط که زیستگاه طبیعی جانورانی هستند که بسیاری از آن‌ها تاکنون شناخته شده نیستند و حذف آن‌ها موجب بروز چالش‌های سنگینی برای انسان‌ها می‌شود امروز به دلیل برخی نامهربانی‌های طبیعت و برخی عوامل انسانی بسیار شکننده و آسیب پذیر شده است به همین دلیل در این شرایط نمی توان به راحتی و بدون توجه از کنار برخی از آنها از جمله آفت‌ها گذر کرد.