سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور

مدیرکل دفتر امور بیابان سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری به ایران می گوید که مباحث تغییرات اقلیمی از یکسو و سوءمدیریت منابع آب، موجب عدم تامین حقابه دشتهای سیلابی، افت آبهای زیرزمینی و در نتیجه تهدید بنیادین پوشش گیاهی شده است.

هر چند مردم کرمان، هرمزگان، خوزستان و سیستان و بلوچستان، خراسانهای رضوی و جنوبی، یزد، اصفهان قم و سمنان از دیرباز با تپه های ماسه ای دست به گریبان بودند، اما آنها توانستند با استفاده از دانش بومی، مناطق مسکونی، چرخه تولید روستا و اراضی کشاورزی خود را از هجوم تپه های ماسه ای در امان نگه دارند.

جعفریان می گوید: با بهره گیری از دانش نوین جهانی، موضوع بادشکن های کوتاه زیستی از سال 99  در سطح گسترده در دستور کار قرار گرفت. دستورالعمل های مربوطه را با آخرین دستاوردهای مرتبط در کشورهای مختلف دنیا به روز کردیم و با روش های متعددی را در این ارتباط در دستور کار قرار دادیم. اکنون این طرح در شهرستان گناباد خراسان رضوی، شهرستان آران و بیدگل استان اصفهان شهرستان گرمسار استان سمنان و سایر مناطق در استانهای ایلام خوزستان و سیستان و بلوچستان که دارای کانون بحرانی فرسایش بادی هستند، قابلیت استفاده داشته و در حال توسعه می باشد..

بادشکن های  زیستی، جایگزین مناسب مالچ های نفتی و شیمیایی

او با اشاره به جایگزینی نسخه های مالچ زیستی (بادشکن کوتاه) با مالچ نفتی گفت: اگرچه مالچ نفتی از دیرباز در تثبیت ماسه روان در شرایط حاد و بحرانی مورد استفاده قرار گرفته و اصلاحات بنیادین درترکیب آن بلحاظ افزایش اثربخشی و کاهش تبعات زیست محیطی صورت گرفته است ولی  استفاده از این مالچ و سایر روشهای شیمیایی مشابه بسیار هزینه بر می باشد، در مقایسه، استفاده از بادشکنهای زیستی کم هزینه و سازگار با محیط زیست بوده و با روشهای ساده توسط کشاورزان و جوامع محلی در سطوح گستره قابل اجرا می باشد. در این روش مصالح مورد نیاز از  ضایعات محصولات کشاورزی همچون ساقه برنج، ساقه پنبه، برگ خرما و ... استفاده می شود  . با اجرای این طرح کشاورزان می‌توانند از فروش ضایعات درآمدزایی کنند.

در حال حاضر اجرای بادشکن های  زیستی  با بهره گیری از الگوهای نوین اجرایی در سایر کشورها از جمله کشور چین در دستور کار قرار گرفته و با انجام آزمایشات و ارزیابی و پایش انجام شده توسط مراکز دانشگاهی و تحقیقاتی کشور روشهای مناسب و سازگار در شرایط مختلف ماسه زارهای کشور بدست آمده است.  اولین اقدام اجرایی در سال 1399 به صورت آزمایشی در محدوده غرب استان سمنان، در منطقه عوارضی اتوبان گرمسار-قم به وسعت 50 هکتار اجرا شد که نتایج موفقیت آمیزی در تثبیت ماسه های روان و احیای پوشش گیاهی متعاقب آن به همراه داشته است.. در مناطق آران و بیدگل، سطوح وسیعی که قرار بود از مالچ نفتی استفاده شود، شرکت های تعاونی مردمی با همین الگوها بادشکن های کوتاه را برای تثبیت ماسه های روان استفاده کردند. استفاده از این بادشکن ها در سال 1400 به منطور حفاظت جاده  مشهد - گناباد در استان خراسان رضوی نقش موثری در کاهش تصادفات جاده ای و افزایش ایمنی حمل و نقل داشته و بسیار کارآمد بوده است.

در این طرح با استفاده از ضایعات کشاورزی مثل ساقه های پنبه بعد از برداشت، ساقه های نی، برگ های خرما، ساقه های برنج و موارد متعددی، الگوهای مرتبط مبتنی بر میزان فرسایش بادی و آستانه فرسایش پذیری خاک، بادشکن های شطرنجی ساخته می شود که در تپه های ماسه ای فعال مستقر شده اند.

این طرح به گفته جعفریان، تکنولوژی ساده ای دارد و عموما با مشارکت جوامع محلی صورت می گیرد و به همین جهت با منافع کشاورزان در ارتباط است. همچنین با همکاری دانشگاهی و مراکز تحقیقاتی با توجه به شرایط فرسایش پذیری خاک و قابلیت فرسایندگی باد های غالب منطقه، بهترین الگو ها  و طراحی برای بادشکن های مناطق مختلف با مواد مشخص، ساخته شده است.

او همچنین به تفاهم نامه سه جانبه همکاری فعالیتهای مقابله با بیابانزایی بین سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور، دانشگاه تهران و نهادهای تحقیقاتی کشور چین  اشاره می کند و می گوید: در سال جاری  11 روش بادشکن های کوتاه با مواد مختلف در قالب استفاده از روشهای نوین سند بگ (Sand bag) و نت بریر (Net barrier) در سطح 20 هکتار در حسین آباد  میش مست استان قم با همکاری دانشگاه تهران و شرکت های دانش بنیان ایجاد و اجرا کرده ایم و در جال پایش اثرات و ارزیابی کارکرد انها در شرایط اقلیمی کشور می باشیم.