سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور

به گزارش ایرنا، رودخانه مسیر اصلی خود را نمی رود، چون آنقدر در طول مسیرش کنده کاری و خانه های بی پای بست بنا شده که مجبور است از مسیر دیگری برود.
جنگل نیمه عریان است و توان ایستایی در برابر رودخانه خروشان را ندارد و در نهایت آب به خانه ها می زند و در یک لحظه مانند زلزله ویرانگر می شود.
فروردین سال 98 را باید ماه سیلاب دانست، زیرا در یک هفته بیش از 350 هزار میلیارد ریال به تاسیسات و زیربناها و خانه های کشور آسیب زد، این برآورد فقط در حوزه های زیربنایی است، چرا که خسارت به منابع طبیعی و روح انسان ها قابل قیاس و اندازه گیری نیست.
سیل یکی از پیچیده ترین و مخرب ترین رویدادهای طبیعی است و بیش از هر بلای طبیعی دیگر جان و مال انسان و شرایط اجتماعی و اقتصادی جامعه را به مخاطره می اندازد، هرچند مدیریت صحیح آن می تواند منبع بزرگی جهت تامین نیازهای آبی یک منطقه باشد.
بررسی مجموعه عوامل محیطی که موجب ایجاد سیل است، نشاندهنده دخالت انسان در چرخه طبیعی آب از طریق تخریب پوشش گیاهی در عرصه های آبخیز، کاربری غیراصولی اراضی، توسعه سطوح نفودناپذیر و اقداماتی از این قبیل و امکان وقوع سیل را در مناطق گوناگون افزایش می دهد.
برهمین اساس بطور قطع و یقین می توان گفت که وجود پوشش جنگلی و مرتعی غنی، می تواند از جاری شدن آبهای سطحی جلوگیری کند.
درختان و پوشش گیاهی این قابلیت را دارند که تا حد قابل توجهی سرعت آب را کنترل و باعث نفوذ آب به سفره های زیرزمینی شوند. در واقع زمانی که شاخه ها و برگ های درختان به صورت انبوه و فشرده در کنار هم قرار می گیرند سایه بانی ایجاد می کنند که جلوی ضربات باران به خاک را خواهد گرفت و از جاری شدن آب جلوگیری خواهد کرد، از طرف دیگر برگ های درختان نیز در سطح جنگل ها، حکم اسفنج را داشته که آب را در خود نگهداری می کند. اما متاسفانه زمانی که درختان از بین می روند و پوشش گیاهی غنای خود را از دست می دهد آب باران بدون آنکه جذب خاک شود روی زمین راه افتاده و پدیده ای به نام سیل را بوجود می آورد.
سیلاب های اخیر فرصتی را فراهم کرده است تا ضمن بررسی علل وقوع این رخداد ویرانگر، توجه به محیط زیست و منابع طبیعی و حراست بیش از پیش از آن را بار دیگر به مسئولان و مردم گوشزد کند.
چهارمحال و بختیاری جزو 5 استان اول پربارش و سیل خیز از نظر حجم خسارت در فروردین ماه امسال با سیلاب های مخرب مواجه شد.
این در حالی است که این استان در زاگرس مرکزی قرار دارد و بخشی از پوشش گیاهی جنگل های زاگرس در این استان قرار دارد، اما بنابر نظر کارشناسان مربوطه تخریب پوشش گیاهی این استان ارتباط مستقیمی با وقوع سیلاب های اخیر داشته است.
در همین راستا با برگزاری میزگردی با حضور مسئولان منابع طبیعی، محیط زیست و کارشناسان و محققان این حوزه ضمن تشریح وضعیت فعلی این استان در حوزه تخریب پوشش گیاهی در سالهای اخیر، میزان اثرگذاری این موضوع در وقوع سیلاب های اخیر بررسی شد.
کارشناسان حاضر در میزگرد ایرنای مرکز شهرکرد تاکید کردند؛ وقوع سیلاب های اخیر پیامد ناگوار تخریب پوشش گیاهی و جنگلی و بی توجهی در حراست از منابع ارزشمند طبیعی است.

**فشار بیش از حد بر جنگل ها و مراتع
رئیس مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی چهارمحال و بختیاری در این میزگرد به تشریح وضعیت فعلی پوشش گیاهی استان و تغییراتی که در سالهای اخیر بوم سازگان این استان را دستخوش تغییر کرده است، پرداخت و اظهار داشت: تحقیقات علمی و پایش های صورت گرفته حاکی از آن است که تخریب اکوسیستم ها یا به عبارت دیگر بوم سازگان در استان نشان از فشار بین از حد بر جنگل ها و مراتع دارد که این امر فرایند طولانی را طی سالهای متمادی طی کرده است و مربوط به پنج یا 10 سال اخیر نیست.
حسین جهانبازی ادامه داد: با رجوع به مطالعات موجود در می یابیم که 2 اتفاق مهم در حوزه منابع طبیعی و محیط زیست استان شامل تخریب کمی و تخریب کیفی طی سالهای گذشته رخ داده که آثار و پیامدهای تخریب کیفی بسیار بیشتر از تخریب کمی بوده است.

**انقراض گونه های مرتعی و جنگلی در سالهای اخیر
وی با اشاره به تخریب کیفی پوشش گیاهی استان، تصریح کرد: در سالهای دور در جنگل های استان، بوم سازگان یا اکوسیستم متنوعی داشتیم و انواع گونه های درختی و درختچه ای در جنگلهای استان وجود داشته اما غنای گونه ای این جنگلها در چند دهه اخیر بسیار کمتر از گذشته شده است.
جهانبازی با بیان اینکه در گذشته یک هزار و 400 گونه گیاهی در مراتع و 80 گونه درختی و درختچه ای در جنگل های استان شناسایی و ثبت شده است، افزود: در حال حاضر اگرچه به سبب نبود سیستم های پیشرفته پایش نمی توان بطور دقیق آماری از انقراض این گونه ها را اعلام کرد اما بسیاری از آنها از بین رفته و از تنوع گونه های درختی و درختچه ای نیز محروم شده ایم بطوریکه هم اینک 90 درصد جنگل های استان توده های خالص بلوط است.

**کاهش 30 هزار هکتاری سطح جنگلهای استان
رئیس مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان در خصوص تخریب کمی جنگلهای استان نیز گفت: سطح جنگلهای استان درگذشته 340 هزار هکتار بوده است، اما طی سه دهه اخیر با تخریب 30 هزار هکتار از آن هم اینک عرصه جنگلی در استان به 315 هزار هکتار کاهش یافته است.
جهانبازی ادامه داد: همچنین جنگلهای استان به شدت از تخریب تاج پوشش رنج می برند، به گونه ای که در گذشته درصد تاج پوشش جنگلها 50 درصد اما با تخریب های صورت گرفته تراکم تاج پوشش جنگلها به 5 درصد رسیده است.

**عامل انسانی علت 95 درصد تخریب ها
این محقق و پژوهشگر، عامل 95 درصد تخریب های صورت گرفته در پوشش گیاهی استان را عامل انسانی اعلام کرد و گفت: وابستگی مردم به جنگل و مرتع، زراعت، چرای بیش از حد دام، قطع درخت برای سودجویی و رشد پدیده قاچاق چوب و زغال، توسعه فعالیتهای عمرانی و آتش سوزی های عمدی از جمله علل انسانی تخریب جنگلها و مراتع به شمار می رود.
جهانبازی افزود: سهم عوامل طبیعی نیز همچون صاعقه، آتش سوزی طبیعی و خشکیدگی های ناشی از تغییر اقلیم در این تخریب های صورت گرفته بسیار ناچیز است و تنها 5 درصد را به خود اختصاص داده است.
وی خاطرنشان کرد: منابع طبیعی و محیط زیست استان در شرایط خوبی قرار ندارد و غنای گونه ای و تنوع زیستی در بسیاری از نقاط استان از بین رفته و در واقع امانت دار خوبی برای طبیعت نبوده ایم.

**تخریب پوشش گیاهی در آینده فاجعه می آفریند
رئیس دانشکده منابع طبیعی و علوم زمین دانشگاه شهرکرد نیز در این میزگرد با تایید وضعیت ناگوار پوشش گیاهی استان به پیامدهای ناشی از این وضعیت پرداخت و گفت: این موضوع نه تنها در زمان حال ما را با چالش های بسیاری مواجه کرده بلکه اگر همین روند در خصوص تخریب پوشش گیاهی استان تداوم داشته باشد در آینده با فاجعه روبرو خواهیم شد.
عطاء‌الله ابراهیمی، وقوع سیلاب های اخیر را از مهمترین پیامدهای تخریب پوشش گیاهی در استان عنوان کرد و افزود: نتیجه مطالعات انجام شده در دانشگاه شهرکرد گویای این است که اگر سطح جنگلها تاج پوششی کمتر از 10 درصد داشته باشند، 55 درصد بارش هایی که در این مناطق رخ می دهد به شکل رواناب خارج می شوند اما چنانچه تاج پوشش درختان 50 درصد باشد میزان خروج رواناب ها به 17 درصد کاهش می یابد.
وی تصریح کرد: طبق این تحقیقات باید اعلام کرد، هم اینک که درصد تاج پوشش جنگلهای استان به 5 درصد رسیده است، پس بخش بسیار زیادی از بارش ها به شکل رواناب خارج می شود و سیلاب های اخیر نمونه بارز این پیامد است.
ابراهیمی با اشاره به نقش پوشش گیاهی در تعادل بخشی به منابع آب زیرزمینی، اظهار داشت: مطالعات انجام گرفته نشانگر آن است که یک جنگل تنگ در یک بارش متوسط 105 مترمکعب آب را ذخیره می کند، یک جنگل نیمه انبوه 150 مترمکعب و یک جنگل انبوه 188 مترمکعب آب را می توان در خود ذخیره کند.
وی تصریح کرد: از همین رو اگر بخواهیم در بخش مقابله با خشکسالی از یک سو و از سوی دیگر در مهار سیلاب ها و رواناب ها موفق عمل کنیم ، چاره ای جز توجه به پوشش گیاهی و محیط های طبیعی اطراف خود داریم، این موضوعی است که در سالهای گذشته مورد غفلت و کم توجهی قرار گرفته که تبعات آن را نیز شاهد هستیم.
عضو هیات علمی دانشگاه شهرکرد به وضعیت خشکسالی و کمبود آب در استان اشاره کرد و گفت: آبرسانی سیار به 150 روستای استان، خشکیدگی 50 تا 60 هزار هکتار از جنگلها، بحرانی شدن دشت ها و خشک شدن چشمه ها، قنات ها و کم شدن آب رودهای خروشان استان همگی ریشه در تخریب جنگلها و پوشش گیاهی استان دارد .
ابراهیمی یادآور شد: اگر در طبیعت دستکاری نمی شد و می گذاشتیم طبیعت بصورت خودجوش به تعادل برسد با چنین بحران هایی مواجه نمی شدیم.

**سیلاب، انتقام طبیعت از بشر
ابراهیمی سیلاب اخیر را انتقام طبیعت از بشر عنوان کرد و گفت: در این مساله می توان به طور قطع و یقین اظهار نظر کرد که اگر بارش های اخیر در کشور در بازه زمانی 20 سال گذشته رخ می داد هیچگاه منجر به وقوع سیلاب نمی شد.
وی خاطرنشان کرد: تخریب جنگلها که تعادل اکولوژیکی را به هم می زند تاثیر زیادی روی خروجی آب از استان داشت و ما نه تنها نتوانستیم از این منبع آب برای نیازهای خود و احیای دشت ها استفاده کنیم بلکه با تبدیل آن به سیلاب متحمل خسارت های بسیاری شدیم.
وی افزود: در این میان علاوه اینکه حفظ و حراست از منابع طبیعی یک وظیفه ملی است و بر همه ما انسانها واجب است که به رغم وظیفه دینی، شرعی، انسانی و به خاطر حفظ جان و مال خود، از تخریب این منابع ارزشمند خودداری کنیم و در راستای حفاظت و صیانت از این منابع خدادادی کوشا باشیم اما نمی توان از نقش سیستم مدیریت و عوامل آن چشم پوشی کرد.

**وظیفه سنگین اداره کل منابع طبیعی در صیانت از جنگلها
یکی از نهادهایی که تصمیمات و فعالیت های آن در ارتباط مستقیم با این موضوع است، اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری است که بیش از هر نهادی باید در حفظ و حراست از جنگلها و منابع طبیعی دقت و توجه لازم را داشته باشد. 
از آنجا که طبق گفته نظر کارشناسان در حدود 95 درصد تخریب هایی که در خصوص پوشش گیاهی استان شکل گرفته عامل انسانی، به نظر می رسد این نهاد باید بیش از پیش به وظایف و رسالت خود در این حوزه اشراف داشته باشد و درصدد جبران غفلت هایی که در گذشته رخ داده برآید.

**حراست از منابع طبیعی فراسازمانی است
معاون اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری چهارمحال و بختیاری در میزگرد ایرنا، حفظ و حراست از منابع طبیعی را یک امر فراسازمانی دانست و گفت: برای بررسی عوامل تخریب منابع طبیعی باید قائل به تحلیل سیستمی باشیم و به بررسی یک یا چند عامل اکتفا نکرد.
برمک اسلامی، اتکای محض به اقدامات فیزیکی و قضایی برای جلوگیری از تخریب منابع طبیعی را نادرست دانست و گفت: گرچه اقدامات فیزیکی بطور مقطعی موثر است اما باید بر عواملی همچون فرهنگسازی بیشتر تاکید کرد.
وی با اشاره به نقش جنگلها در تهیه سوخت روستاییان جنگل نشین، اظهار داشت: این افراد نه از سر سودجویی بلکه از سر اجبار برای تامین معیشت خود اقدام به استفاده از چوب های جنگلی می کنند که باید در این خصوص عزم ملی بری تعیین تکلیف معیشت این خانوارها شکل گیرد.
معاون حفاظت امور اراضی اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری چهارمحال و بختیاری، تعداد جنگل نشینان استان را 20 هزار خانوار برآورد و گفت: با این وجود هنوز اطلاعات دقیقی در این خصوص جمع آوری نشده است تا بتوان بر اساس آن مشخص شود که خانوارهای جنگل نشین چه میزان در تخریب جنگلها نقش آفرین هستند.

**بی توجهی به پوشش گیاهی در طرح های عمرانی
اسلامی، فعالیت های عمرانی و توسعه ای را از دیگر عوامل تخریب جنگلها برشمرد و افزود: در مقابله با چنین اقداماتی، زمانی که اجرای یک طرح عمرانی به تصویب برسد، اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری توان مخالفت یا رد این طرح را ندارد بلکه می تواند با مشاوره های خود از حجم خسارت های وارده بر منابع طبیعی بکاهد.
وی با بیان اینکه جرائم مرتبط با تخریب پوشش گیاهی در استان طی سالهای اخیر افزایش یافته است، خاطرنشان کرد: سال گذشته 512 فقره پرونده چرای بیش از حد دام، 179 فقره پرونده در حوزه قطع درختان، 141 مورد تصرف اراضی جنگلی و 269 فقره پرونده در خصوص قاچاق چوب و ذغال در استان تشکیل شد.
وی، فرهنگسازی را از مهمترین راهکارهای حفظ و حراست از جنگلها دانست و اظهار داشت: اگر چه یگان حفاظت این اداره کل با نظارت مستمر خود، متخلفان را شناسایی و به مراجع قضایی معرفی می کند اما فرهنگسازی موثرتر از اقدام های سلبی است.

**چالش محیط زیست در برابر تخریب کنندگان طبیعت
مدیرکل حفاظت محیط زیست چهارمحال و بختیاری نیز در این میزگرد مهمترین چالش های فراروی این حوزه را اجرای طرح های عمرانی، آتش سوزی، چرای بیش از حد دام، زوال اکوسیستم، تغییر اقلیم و چرای بیش از حد دام برشمرد.
شهرام احمدی، با بیان اینکه بحث محیط زیست یک مقوله فراگیر است، افزود: یکی از خلاهایی که در این حوزه وجود دارد موازی کاری دستگاه هاست با وجود اینکه قوانین مجزایی در این حوزه وجود دارد.
وی با تاکید بر شان بخشی به دستگاه های مرتبط با محیط زیست و منابع طبیعی، تصریح کرد: اگر به سلامت کشور و حیات انسان و محیط طبیعی اعتقاد داریم، باید در حفظ و حراست از محیط زیست قاطعانه و بدون هرگونه تسامحی اقدام کرد.
احمدی، معیشت ناپایدار روستاییان را از مهمترین آسیب های این حوزه عنوان کرد و گفت: باید در این خصوص سریع تر اقدام شود چراکه از بین رفتن محیط زیست امری است که به راحتی جبران نمی شود.
مدیرکل حفاظت محیط زیست چهارمحال و بختیاری با تاکید بر اینکه بر منابع طبیعی و محیط زیست باید ارزش گذاری معنوی انجام گیرد، اظهار داشت: در سیلاب اخیر نه تنها شاهد تخریب محیط زیست و خسارت های اجتماعی و اقتصادی آن بودیم بلکه خاک که از ارزشمندترین منابع طبیعی به شمار می رود فرسایش پیدا کرد و بخش زیادی از آن از بین رفت.

**ضرورت پیوست زیست محیطی در طرح های عمرانی
مدیرکل حفاظت از محیط زیست استان، توجه به تهیه پیوست زیست محیطی در اجرای طرح های عمرانی را از ضروریات این حوزه عنوان کرد و گفت: بایستی تصمیماتی که در حوزه عمرانی گرفته می شود منطبق با حفظ محیط زیست باشد.
احمدی ، با بیان اینکه حفاظت از محیط زیست یک امر دستوری نیست، تصریح کرد: مشارکت دهی مردم می تواند در حراست از محیط زیست موثرتر از سایر عوامل عمل کند.

**برخورد دستگاه قضا با تخریب کنندگان طبیعت
معاون دادستان چهارمحال و بختیاری نیز در این میزگرد به ابعاد حقوقی حفظ و حراست از منابع طبیعی و محیط زیست اشاره کرد و گفت: قوانین مجزایی در این حوزه وجود دارد که پس از تغییر و تحولاتی در سال 95 رای وحدت رویه ای از سوی دیوان عالی کشور صادر شد که می توان آن را نقطه عطفی در حمایت از ذخایر جنگلی و مسائل زیست محیطی به شمار آورد.
علی خسروی ادامه داد: برای هریک از تخلفاتی که در حوزه تخریب منابع طبیعی شکل گیرد قانون مجازات هایی در نظرگرفته اما در استان ما تخلفاتی نظیر قاچاق چوب و زغال و چرای غیرمجاز دام بیش از سایر تخلفات ثبت شده است.
وی با بیان اینکه پرونده های مربوط به تخریب منابع طبیعی، فصلی است، تصریح کرد: رسیدگی به تخلفات قاچاق چوب و زغال در صلاحیت تعزیرات حکومتی و قطع درخت در صلاحیت دادسرا است.
معاون دادستان عمومی و انقلاب مرکز چهارمحال و بختیاری با بیان اینکه برخورد قضایی برای جلوگیری از تخلفات حوزه منابع طبیعی کافی نیست، اظهار داشت: آنچه باید بیش از هر امر دیگری به آن پرداخته شود، فرهنگسازی است.
خسروی خاطر نشان کرد: ایجاد اشتغال برای روستاییان جنگل نشین، اطلاع رسانی به مردم در راستای آگاهی بخشی درخصوص تبعات تخریب منابع طبیعی و بی نیاز کردن مردم بومی به سوخت های فسیلی از مهمترین اقداماتی است که در این حوزه باید به آن توجه داشت.
به گفته وی، دستگاه قضا در استان در خصوص برخورد با ساخت و ساز در حریم رودخانه با قاطعیت ورود پیدا کرده است و در این زمینه نیز دستور عقب نشینی برخی از ساخت و سازهای درون حریم رودخانه را صادر کرد.
گفتنی است، در سیلاب اخیر بیش از 6 هزار میلیارد ریال به چهارمحال و بختیاری خسارت وارد شد.