سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور

مقدمه:

در این یادداشت، بر آنم تا با رویکردی تحلیلی و مستند، ضمن تشریح جامع ابعاد این بحران، بر نقش خطیر رسانه‌ها در آگاهی‌بخشی و بسیج عمومی و همچنین برجسته ساختن جنبه‌های انسانی و اجتماعی آن تأکید ورزم.

۱. ابعاد چندوجهی طوفان‌های شن و گرد و غبار

این پدیده، فراتر از یک رویداد جوی صرف، دارای پیامدهای گسترده و درهم تنیده‌ای است که حیات اقتصادی، اجتماعی و زیست‌محیطی مناطق درگیر و حتی فراتر از آن را متأثر می‌سازد:

* تأثیرات بر بخش کشاورزی و امنیت غذایی: تخریب زیرساخت‌های کشاورزی، فرسایش خاک‌های حاصلخیز، پوشاندن محصولات زراعی توسط شن و گرد و غبار و کاهش بهره‌وری اراضی، مستقیماً امنیت غذایی جوامع وابسته به این بخش را به مخاطره می‌اندازد. این امر می‌تواند منجر به کاهش عرضه محصولات، افزایش قیمت‌ها و تشدید فقر در مناطق روستایی گردد.

*  پیامدهای بهداشتی و سلامت عمومی:

ذرات معلق ناشی از طوفان‌ها، به‌ویژه ذرات ریز 2.5 و 10 میکرونی سلامتی انسان را به طور جدی تهدید می‌کنند. افزایش شیوع بیماری‌های تنفسی حاد و مزمن (مانند آسم، برونشیت و ذات‌الریه)، تشدید بیماری‌های قلبی-عروقی، و افزایش ریسک ابتلا به سرطان ریه از جمله پیامدهای مستقیم آن است. گروه‌های آسیب‌پذیر شامل کودکان، سالمندان و افراد مبتلا به بیماری‌های زمینه‌ای، بیشترین زیان را متحمل می‌شوند.

* تأثیرات بر زیرساخت‌های حیاتی و اقتصادی: طوفان‌های شن و گرد و غبار قادرند تأسیسات زیربنایی نظیر شبکه‌های برق‌رسانی، سیستم‌های حمل و نقل، و مراکز تولید و توزیع آب را مختل سازند. این اختلالات، علاوه بر تحمیل هزینه‌های هنگفت تعمیر و نگهداری، فعالیت‌های اقتصادی را فلج کرده و منجر به توقف چرخه‌های تولید و خدمات می‌شوند.

۲. رسالت رسانه‌ها در مواجهه با بحران

در عصر حاضر، رسانه‌ها به عنوان یکی از ارکان اصلی اطلاع‌رسانی و شکل‌دهی به افکار عمومی، وظایف خطیری در قبال پدیده‌هایی چون طوفان‌های شن و گرد و غبار بر عهده دارند:

* افزایش آگاهی و ارائه اطلاعات دقیق: رسانه‌ها باید با تکیه بر داده‌های علمی و کارشناسی، اطلاعات موثق و به‌روز را در خصوص علل، روندها، و پیامدهای این پدیده در اختیار عموم قرار دهند. این امر مستلزم پرهیز از انتشار اطلاعات نادرست و شایعات و تمرکز بر تحلیل‌های مبتنی بر واقعیت است.

* روایتگری انسانی و ایجاد همدلی: انتقال تجربیات و رنج‌های انسانی افراد و جوامع درگیر با این بحران، از طریق گزارش‌های میدانی، مصاحبه‌ها و مستندسازی، می‌تواند حس همدلی و همبستگی را در مخاطبان برانگیزد و آنان را به درک عمیق‌تری از ابعاد اجتماعی این مسئله رهنمون سازد.

* پیگیری و مطالبه‌گری از نهادهای مسئول: رسانه‌ها باید نقش دیده‌بان را ایفا کنند و با پیگیری مستمر عملکرد دولت‌ها و سازمان‌های بین‌المللی در زمینه اجرای سیاست‌های زیست‌محیطی، مقابله با بیابان‌زایی و مدیریت پایدار منابع، نهادهای مسئول را به پاسخگویی و اقدام مؤثر ترغیب نمایند.

* بسترسازی برای اقدامات عملی: استفاده از ظرفیت پلتفرم‌های رسانه‌ای، به‌ویژه شبکه‌های اجتماعی، برای اطلاع‌رسانی در مورد اقدامات پیشگیرانه، ترویج الگوهای رفتاری پایدار و تشویق به مشارکت عمومی در طرح‌های زیست‌محیطی ضروری است.

۳. جنبه‌های انسانی و اجتماعی: رنج، مقاومت و امید

ورای اعداد و ارقام علمی، داستان‌های انسانیِ رنج، مقاومت و امید در دل این بحران نهفته است:

* مهاجرت‌های اجباری و پیامدهای اجتماعی: شرایط نامساعد زیست‌محیطی ناشی از طوفان‌های شن و گرد و غبار، بسیاری از جوامع را به سمت مهاجرت‌های اجباری سوق می‌دهد. این جابجایی‌های جمعیتی، ضمن ایجاد چالش‌های جدید برای جوامع میزبان، انسجام اجتماعی و فرهنگی جوامع مبدأ را نیز تحت تأثیر قرار می‌دهد.

* تشدید نابرابری‌ها: افراد و جوامع با وضعیت اقتصادی و اجتماعی پایین‌تر، به دلیل دسترسی محدودتر به منابع حمایتی و زیرساخت‌های لازم (مانند مراقبت‌های بهداشتی، مسکن ایمن و اطلاعات به‌موقع)، آسیب‌پذیری بیشتری در برابر این پدیده از خود نشان می‌دهند و شکاف‌های نابرابری در جامعه تشدید می‌گردد.

* تاب‌آوری و سازگاری جوامع: علی‌رغم شدت چالش‌ها، جوامع انسانی همواره در جستجوی راهکارهایی برای بقا و سازگاری بوده‌اند. روایت داستان‌های مقاومت، نوآوری‌های محلی و همبستگی اجتماعی در مواجهه با این بحران، می‌تواند منبع الهام‌بخشی برای تلاش‌های جمعی در جهت یافتن راه‌حل‌های پایدار باشد.

۴. نقش سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور در مقابله با طوفان‌های شن و گرد و غبار

سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور به عنوان متولی اصلی حفاظت از منابع طبیعی و مدیریت آبخیزها، نقشی کلیدی در مقابله با طوفان‌های شن و گرد و غبار ایفا می‌کند. این سازمان با اجرای طرح‌های مختلف، تلاش می‌کند تا عوامل ایجاد این پدیده را کاهش داده و اثرات آن را کنترل نماید:

* اجرای طرح‌های بیابان‌زدایی و احیای مراتع: این سازمان با اجرای طرح‌های بیابان‌زدایی، تلاش می‌کند تا مناطق بیابانی را تثبیت کرده و از گسترش آنها جلوگیری نماید. همچنین، با احیای مراتع، پوشش گیاهی مناطق خشک و نیمه‌خشک را افزایش داده و از فرسایش خاک جلوگیری می‌کند.

* مدیریت پایدار منابع آب و خاک: سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور با اجرای طرح‌های مدیریت پایدار منابع آب و خاک، تلاش می‌کند تا از بهره‌برداری بی‌رویه از این منابع جلوگیری کرده و آنها را برای نسل‌های آینده حفظ نماید. این امر شامل کنترل بهره‌برداری از آب‌های زیرزمینی، جلوگیری از تخریب جنگل‌ها و مراتع، و ترویج روش‌های کشاورزی پایدار می‌شود.

* ایجاد بادشکن‌ها و کمربندهای سبز: این سازمان با ایجاد بادشکن‌ها و کمربندهای سبز در مناطق در معرض خطر، تلاش می‌کند تا سرعت باد را کاهش داده و از انتقال ذرات معلق در هوا جلوگیری نماید. این بادشکن‌ها می‌توانند شامل درختان، درختچه‌ها و سایر گیاهان مقاوم به شرایط خشک باشند.

* همکاری با سازمان‌های بین‌المللی: سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور با همکاری با سازمان‌های بین‌المللی، تلاش می‌کند تا از تجربیات و دانش فنی آنها در زمینه مقابله با طوفان‌های شن و گرد و غبار استفاده نماید. این همکاری می‌تواند شامل تبادل اطلاعات، برگزاری دوره‌های آموزشی و اجرای پروژه‌های مشترک باشد.

* نقش آموزش و آگاه‌سازی: سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور با برگزاری دوره‌های آموزشی و انتشار بروشورها و پوسترهای اطلاع‌رسانی، تلاش می‌کند تا سطح آگاهی عمومی را در مورد علل و پیامدهای طوفان‌های شن و گرد و غبار افزایش دهد. این امر می‌تواند به مشارکت بیشتر مردم در طرح‌های مقابله با این پدیده کمک نماید.

توصیه‌ها برای تقویت نقش سازمان:

* افزایش بودجه و تخصیص منابع کافی: برای اجرای مؤثر طرح‌های مقابله با طوفان‌های شن و گرد و غبار، لازم است که بودجه کافی به سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور اختصاص یابد.

* تقویت همکاری بین‌سازمانی: مقابله با این پدیده نیازمند همکاری بین سازمان‌های مختلف دولتی و غیردولتی است. لازم است که هماهنگی بین این سازمان‌ها افزایش یابد تا از تداخل و موازی‌کاری جلوگیری شود.

* استفاده از فناوری‌های نوین: استفاده از فناوری‌های نوین، مانند سنجش از دور و سیستم‌های اطلاعات جغرافیایی، می‌تواند به بهبود مدیریت منابع طبیعی و مقابله با طوفان‌های شن و گرد و غبار کمک نماید.

* توانمندسازی جوامع محلی: جوامع محلی نقش مهمی در حفاظت از منابع طبیعی و مقابله با طوفان‌های شن و گرد و غبار دارند. لازم است که این جوامع توانمند شده و در تصمیم‌گیری‌ها مشارکت داده شوند.

نتیجه‌گیری و فراخوان به اقدام:

روز جهانی مقابله با طوفان‌های شن و گرد و غبار، تلنگری جدی برای جامعه جهانی است تا اهمیتِ اقدامات پیشگیرانه و همکاری‌های بین‌المللی در حوزه منابع طبیعی و محیط زیست را بیش از پیش درک کند. رسانه‌ها، فعالان اجتماعی، دولت‌ها و آحاد جامعه، همگی در قبال این چالش مسئولیت دارند. تقویت سیاست‌های زیست‌محیطی، سرمایه‌گذاری در پروژه‌های احیای سرزمین، و ارتقاء سطح آگاهی عمومی، گام‌های اساسی در جهت مقابله مؤثر با این پدیده و تضمین آینده‌ای سالم‌تر برای نسل‌های آتی خواهد بود.