سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور

*) خیلی ها رفته بودند تسلای خاطر خانواده‌اش باشند که خبر رسید آبیدر، نماد سبز سنندج، در شعله‌ها می‌سوزد.  تنها یک روز فاصله بود میان دو سوگ؛ سوگی در کامیاران و سوگی دیگر در سنندج. باز طبیعت ایران جوانانی را از دست داد و شمار سیاووشان زاگرس به ۲۲ تن رسید؛ این‌بار حمید مرادی، خبات امینی و چیاکو یوسف‌نژاد، نیروهای مردمی و دل‌سپرده به طبیعت.  آنها هم مانند کریمی، جانشان را فدای زاگرس کردند؛ جنگلی که ریه‌های غرب ایران است و منبع تأمین بیش از ۴۰ درصد آب شیرین کشور. خبر جان باختن حمید مرادی که رسید، سنندجی های سوگ زده و همه آنها که با خبر شده بودند، دست به دعا برداشتند تا دو جوان دیگر که در مراقبت‌های ویژه بیمارستان کوثر بستری بودند، به سلامت برگردند. سه روز بعد اما سرنوشت، بازی تلخ بی‌پایان دیگری را رقم زد.

خبات امینی و چیاکو یوسف‌نژاد هرگز از بیمارستان کوثر به خانه بازنگشتند.

آن گروه پنج نفره

آنها یک گروه پنج نفره از فعالان محیط زیست بودند که وقتی شعله های آتش افتاده به جان آبیدر را می بینند،  می‌روند تا آتش دل بلوط‌ها و بنه‌های زاگرس را خاموش کنند، اما آتش به جان خودشان می‌افتد. حالا زاگرس سیاه‌پوش سه تن از آن پنج تن است.

بهزاد شریفی‌پور، مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری کردستان، به «ایران» می‌گوید:«بلافاصله از مراسم سالگرد شهید کریمی خارج شدیم و خود را به محل حادثه رساندیم. آتش‌سوزی حوالی ظهر پنجشنبه

(2مرداد) آغاز شده بود و حدود ساعت ۱۴ مهار شد. با این حال، گزارش‌هایی از مصدومیت چند نفر به ما رسید.»

او می‌افزاید: «در همان ساعت ۲ بعدازظهر، اورژانس هوایی و دانشگاه علوم پزشکی کردستان هماهنگ شد. بالگرد اورژانس اعزام شد و ظرف کمتر از ۱۵ دقیقه، سه نفر از مصدومان که وضعیت‌شان وخیم بود، به بیمارستان کوثر منتقل و در بخش مراقبت‌های ویژه سوختگی بستری شدند. دو نفر دیگر نیز به‌صورت زمینی منتقل و بستری شدند که شدت سوختگی آنها زیر ۳۰ درصد بود، اما سه نفر دیگر بالای ۷۰ درصد دچار سوختگی شده بودند.»

شریفی‌پور می‌گوید:« یکی از این سه نفر، آقای حمید مرادی، از نیروهای مردمی حاضر در محل بود که متأسفانه به دلیل شدت جراحات، جان خود را از دست داد. سه روز بعد هم با وجود تلاش تیم درمان، خبات امینی و چیاکو یوسف‌نژاد نیز جان باختند.»

او درباره نیروهای حاضر در محل توضیح می‌دهد:« در این حادثه حدود ۴۵ نفر در محل حضور داشتند. از این میان، ۲۰ نفر از همکاران ما در منابع طبیعی شامل جنگلبانان، دیده‌بانان و نیروهای امدادی بودند. آتش در مساحتی بیش از ۳ کیلومتر شعله‌ور شده بود و خوشبختانه جلوی گسترش آن به سمت دامنه‌ها گرفته شد. با این حال، وزش شدید باد که این روزها در کردستان تشدید شده، به گسترش شعله‌ها کمک کرد.»

شریفی‌پور با اشاره به نحوه وقوع حادثه می‌گوید:« نیروهای مردمی، از جمله آقای مرادی و چهار نفر دیگر، برای کمک به مهار آتش به دامنه و دره حرکت کرده بودند، اما متأسفانه به دلیل وزش ناگهانی باد و تغییر جهت آن، آتش از پشت سر آنها را محاصره کرد و غافلگیر شدند.»

او تأکید می‌کند: «ما بارها بر اهمیت آموزش رفتار آتش و برگزاری کارگاه‌های آموزشی تأکید کرده‌ایم. بویژه در شرایطی که دمای هوا به بالای ۴۰ درجه می‌رسد و وزش بادهای گرم شدت می‌گیرد، شیوه گسترش آتش کاملاً غیرقابل‌پیش‌بینی می‌شود که همین موضوع افزایش خطر برای نیروهای داوطلب را در پی دارد.»

وی درباره دلایل آتش‌سوزی می‌گوید:« علت دقیق حادثه هنوز مشخص نشده و همچنان در حال بررسی است. نمی‌توان در حال حاضر به‌طور قطعی اعلام کرد که عامل انسانی یا طبیعی در میان بوده است.»

مدیرکل منابع طبیعی کردستان با ابراز نگرانی از روند تکرار حوادث مشابه می‌افزاید: «حمید مرادی، خبات امینی و چیاکو یوسف‌نژاد از جمله نیروهای مردمی بودند که در راه دفاع از طبیعت جان خود را از دست دادند. سال ۱۳۹۷ در مریوان، چهار نفر از نیروهای داوطلب و فعالان محیط‌زیست نیز جان خود را از دست دادند. سال گذشته هم که اسماعیل کریمی را از دست دادیم.»

آتش قابل پیش‌بینی نیست

شریفی‌پور تأکید می‌کند: «با افزایش حوادثی از این دست، لازم است به دو نکته توجه شود: اول اینکه به دلیل شیوه گسترش ناشناخته آتش، نمی‌توان هر کسی را برای مهار آن به میدان فرستاد و دوم این که نیروهای مردمی باید آموزش‌دیده و مجهز باشند. ما سامانه‌ای به نام «هم‌طبیعت» داریم که از طریق آن نیروهای داوطلب را ثبت‌نام کرده و برای آنها دوره‌های آموزشی برگزار می‌کنیم. همچنین در حد وسع، تجهیزات انفرادی و گروهی مانند دمنده، لباس ضدحریق و آتش‌کوب را در اختیارشان قرار می‌دهیم.»

پولی برای خرید تجهیزات نیست

او با اشاره به چالش‌های موجود در تأمین تجهیزات می‌گوید:« تجهیزات مقابله با آتش‌سوزی نیازمند تأمین منابع مالی جدی است، اما متأسفانه اعتبارات کافی وجود ندارد. سازمان مدیریت بحران کشور باید متناسب با شرایط اقلیمی امروز، که تغییرات جدی پیدا کرده، حمایت بیشتری از منابع طبیعی در استان‌های زاگرس‌نشین داشته باشد.

بر اساس ماده ۴۷ قانون مدیریت بحران، دستگاه‌های لشکری و کشوری موظف به همکاری هستند، بنابراین نمی‌توان صرفاً بر نیروهای داوطلب مردمی تکیه کرد. حفاظت از طبیعت نیازمند حمایت ساختاری، آموزش گسترده، تجهیزات کافی و منابع پایدار است.»

شریفی‌پور بر لزوم حمایت ساختاری از نیروهای مردمی و داوطلب در مدیریت بحران‌های منابع طبیعی تأکید می‌کند و می‌گوید:« به هر حال، دستگاه‌های لشکری و کشوری می‌توانند در این حوزه کمک‌حال باشند. انتظار داریم حداقل در بخش اقدامات پیشگیرانه به‌صورت جدی وارد شوند تا خدای‌نکرده کار به حوادث تلخ و مرگبار نینجامد.»

بیمه بی‌نام

شریفی‌پور همچنین از رایزنی‌ها برای پوشش بیمه‌ای نیروهای داوطلب ثبت‌نام شده در سامانه «هم طبیعت» خبر می‌دهد و تصریح می‌کند: « در حال حاضر، موضوع بیمه «بی‌نام» در دستور کار است. رایزنی‌هایی صورت گرفته تا بتوانیم برخی نیروهای داوطلب را تحت پوشش قرار دهیم. هدف این است که اگر حادثه‌ای رخ داد، خانواده‌های این افراد بدون حمایت نمانند. در قالب این طرح، سازمان به‌طور مستقیم نام افراد را وارد نمی‌کند، اما برای تعداد مشخصی از نیروهای ثبت‌شده بیمه رد می‌شود.» به گفته او این سه فعال در سامانه ثبت‌نام نکرده‌ بودند.

در حال حاضر، هنوز صدور حکم رسمی برای شهادت یا اعطای عنوان «فداکار خدمت» به اسماعیل کریمی نهایی نشده است، اما پیگیری‌ها در این زمینه ادامه دارد. ما با استفاده از ظرفیت‌های قانونی موجود، از جمله ماده ۲۰ آیین‌نامه فداکاران خدمت در مدیریت بحران، اقدامات لازم را انجام داده‌ایم تا حقوق قانونی خانواده این عزیزان تأمین شود.

این مسئول، با تأکید بر نقش آموزش و تأمین اعتبار می‌افزاید:« برگزاری کلاس‌های آموزشی برای نیروهای مردمی و روستاییان جنگل‌نشین ضروری است، اما این موضوع نیاز به اعتبارات ویژه دارد. از همه دستگاه‌های مسئول انتظار داریم با درک واقعیت‌های اقلیمی و بحران‌های محیط‌زیستی امروز، بها و اولویت لازم را به حوزه منابع طبیعی بدهند.»

*) گزارش زهرا کشوری؛ دبیر گروه زیست‌بوم روزنامه ایران